به گزارش مشرق، یکی از ابزارهای تنظیم گر و نظامند دولت ها در حمایت از فعالیت های تحقیق و توسعه در بنگاه های اقتصادی، به کارگیری مشوق های مالیاتی است.

تجربه کشورهای توسعه یافته نشان می دهد، مشوق های مالیاتی با اهداف توسعه فناوری و اقتصادی عموماً در قالب هزینه ای و به صورت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به کار گرفته می شود.

ازجمله دلایل اهمیت این مشوق مالیاتی می توان به سهولت امکان تغییر نرخ اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه نسبت به تغییر نرخ مالیات بنگاهی، کسر مستقیم اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه از بدهی مالیاتی بنگاه و شفافیت مالیاتی ایجادشده از این طریق و همچنین هدف گیری و پوشش دهی مؤثرتر ریسک هزینه کردهای تحقیق و توسعه اشاره کرد.

نظر به اهمیت اجرای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی ایران، در این گزارش با استفاده از تجربیات بین المللی اجرای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در کشورهای توسعه یافته و همچنین مصاحبه با کارشناسان و بررسی شرایط و وضعیت فعلی نظام علم و فناوری و نظام مالیاتی کشور، به بررسی ابعاد طراحی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی ایران و ارائه الگوی اجرایی پیشنهادی پرداخته شده است.

ضرورت و اهداف پژوهش

تحقیقات نشان می دهد نقش هزینه های تحقیق و توسعه در بخش بنگاه های اقتصادی (مقصود از بنگاه های اقتصادی تمامی بنگاه های دولتی و خصوصی در بخش کسب و کار است) تأثیر بیشتری بر ارتقای نوآوری و رشد اقتصادی دارد و شایسته توجه است.

چراکه احتمال تجاری سازی نتایج فعالیت های تحقیق و توسعه که در این بخش انجام می شود بسیار بیشتر است.

سرمایه گذاری در فعالیت های تحقیق و توسعه که توسط بنگاه های اقتصادی صورت می گیرد در تولید کالا و خدمات جدید و ارتقاء ارزش افزوده کالاهای تولیدی اثرگذار است و موجب رشد بهره وری و رقابت پذیری در هر دو سطح خرد بنگاه ها و کلان اقتصادی می شود.

بدین ترتیب انجام تحقیق و توسعه در بخش بنگاه های اقتصادی از منظر هزینه کرد تحقیق و توسعه ملی از اهمیت بالایی برای دولت ها برخوردار است.

یکی از ابزارهای مهم دولت ها، در تحریک هزینه کرد تحقیق و توسعه در بخش بنگاه های اقتصادی، استفاده از سیاست های مالیاتی است.

مشوق های مالیاتی به دلیل مزایایی همچون هوشمندی و نظام مند بودن و بی طرفی در اجرا، بسیار متداول و فراگیر است بررسی تجربیات و روندهای جهانی در حمایت از فعالیتهای تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی توسط دولت ها نشان می دهد که در سالیان اخیر مشوق های مالیاتی تحقیق و توسعه همچون «اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه هزینه محور» به عنوان اصلی ترین ابزار حمایتی مالیاتی از تحقیق توسعه بنگاه های اقتصادی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته تبدیل شده است

در سالیان اخیر در ایران بیشتر ابزارهای مالیاتی برای حمایت از فعالیتهای تحقیق و توسعه ای و پژوهشی به صورت پراکنده مورد استفاده قرار گرفت؛ که ازجمله مهمترین آنها میتوان به مشوق مالیاتی در نظر گرفته شده قانون «حمایت از شرکتها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات» اشاره کرد که طبق آن درآمد حاصل از فروش محصولات دانش بنیان، معاف از مالیات است.

طبق آخرین آمار تحقیق و توسعه منتشر شده، سهم تحقیق و توسعه کشور از تولید ناخالص داخلی به ۷/۰ درصد در سال ۲۰۱۹ رسیده است.

درحالی که میانگین این شاخص در دنیا ۶/۲ درصد است. سهم تحقیق و توسعه بخش بنگاه های اقتصادی ۳۲ درصد از کل هزینه های تحقیق و توسعه کشور است که در مقابل سهم ۷۰ درصدی تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی کشورهای توسعه یافته بسیار پایین است؛ لذا با توجه به شرایط تحریمی اقتصاد ایران و نیاز مبرم کشور به انجام تحقیق و توسعه در صنایع برای مقاوم سازی اقتصاد کشور و محدودیت های بودجه بخش دولتی برای سرمایه گذاری مستقیم در تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی، باید اقدامات و برنامه ریزی های لازم به منظور حمایت های هدفمند تر از فعالیتهای تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی به طور خاص در رابطه با مشوق های مالیاتی تحقیق و توسعه صورت پذیرد.

الگوی پیشنهادی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی ایران

اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه دارای ابعاد گوناگونی است که در هنگام طراحی باید به آن توجه شود و مناسب ترین گزینه های طراحی برای بیشینه کردن اثربخشی این مشوق مالیاتی انتخاب شود. علاوه بر طراحی، چگونگی اجرا و پیاده سازی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه و توجه به ابعاد اصلی آن نیز نقش چشمگیری در اثربخشی این مشوق مالیاتی دارد.

در ادامه با استفاده از مفاهیم تحقیق و توسعه در راهنمای فراسکاتی (این دستورالعمل، تحقیق و توسعه را کاری خلاقانه تعریف می کند که به طور سیستماتیک برای افزایش سهم دانش انجام می شود)، تجربیات بین المللی اجرای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به طراحی الگوی اجرایی و قابل انجام اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به بنگاه های اقتصادی ایران پرداخته شده است.

اصول کلی لحاظ شده در ابعاد طراحی و اجرایی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه

به منظور ارائه یک الگوی بهینه در طراحی و اجرای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه بنگاههای اقتصادی ایران، ۴ اصل زیر رعایت شده است.

اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه باید تا حد امکان ساده بوده و از طراحی های پیچیده جلوگیری شود. در زمینه سادگی در طراحی و اجرا می توان گفت اعطای اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، به ویژه در سال های ابتدایی که اجرای آن می تواند با ناپختگی همراه باشد، اعتبار مالیاتی باید به گونه ای طراحی و اجرا شود که بار مالی منطقی برای دولت ایجاد کند.

همچنین پایین بودن احتمال تخلفات از اهمیت بالایی برخوردار است. در این زمینه می توان گفت ابعاد طراحی و اجرای این مشوق مالیاتی باید به گونه ای باشد که احتمال تخلفات و سوء استفاده در هزینه کرد تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی، حداقل باشد.

درنهایت هوشمند سازی و امکان اجرا در مقیاس بالا از اهمیت بالایی برخوردار است.

در واقع اندازه گیری و صحت سنجی دقیق حجم فعالیت های تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی در اعطای مشوق های مالیاتی تحقیق و توسعه به ویژه مشوق های مالیاتی هزینه محور همچون اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه کاری مشکل است و با افزایش تعداد شرکت های متقاضی برای دریافت این مشوق، روش های سنتی اندازه گیری دقیق هزینه کرد تحقیق و توسعه همچون بررسی دفاتر مالی شرکت ها امکان پذیر نخواهد بود.

به همین دلیل است که جلوگیری از بیش اظهاری هزینه کرد تحقیق و توسعه توسط بنگاه تجاری و ایجاد امکان راستی آزمایی دقیق، هزینه کردهای تحقیق و توسعه مورد پذیرش، در اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه باید در یک بستر هوشمند و شفاف انجام گیرد.

استفاده از زیرساخت ها و سامانه های الکترونیک همچون سامانه مؤدیان موضوع «قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مؤدیان» مصوب ۱/۸/۱۳۹۸ مجلس شورای اسلامی و سامانه تأمین اجتماعی به منظور ارزیابی و راستی آزمایی هزینه کرد نیروی انسانی تحقیق و توسعه کارگشا خواهد بود.

ابعاداصلی طراحی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه

در رابطه با ابعاد طراحی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه همانند یک جعبه ابزار سیاستی است که می توان از آن برای پیاده سازی سیاست صنعتی در کشور استفاده کرد.

در این رابطه اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه دارای ابعاد مختلفی همچون، تعیین گروه هدف مشخص متناسب با سن و اندازه بنگاه، حوزه فناوری و صنعتی خاص، منطقه جغرافیایی خاص، کنترل میزان اعطای اعتبار توسط نرخ ثابت و یا متغیر، تعیین سقف بر روی هزینه های واجد شرایط، محاسبه اعتبار بر با رویکرد حجم مبنا، افرایشی و یا ترکیبی و همچنین قابلیت انتقال پذیری به سالیان آینده و گذشته و استرداد است.

با توجه به انچه اصول کلی در نظر گرفته شده پیشنهاد می شود اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به ویژه در سال های ابتدایی به به شرکت های متوسط و بزرگ دولتی و خصوصی توانمند در انجام پروژه های تحقیق و توسعه با نرخ ثابت به هزینه های واجد شرایط در قالب پروژه های تحقیق و توسعه که در یک سال مالی انجام پذیرفته است با قابلیت انتقال اعتبار به سال آینده تعلق گیرد.

ابعاد اصلی اجرایی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه

در رابطه با ابعاد اجرایی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه پیشنهاد می شود اجرای این مشوق با همکاری دو نهاد ارزیاب علمی و فنی و نهاد ارزیاب مالی و مالیاتی انجام پذیرد.

ابعاد اجرایی پیشنهادی دارای ۳ بعد اصلی می باشد که عبارتند از: تعیین و تشخیص پروژه های تحقیق و توسعه بنگاه های تجاری، تعیین اقلام هزینه ای واجد شرایط تحقیق و توسعه بنگاه های تجاری: و در نهایت ارزیابی و راستی آزمایی هزینه های تحقیق و توسعه.

جمع بندی

باتوجه به تجربه کشورهای توسعه یافته، مشوقهای مالیاتی با اهداف توسعه فناوری و اقتصادی عموما در قالب هزینه ای و به صورت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه به کار گرفته میشود.

چهار اصل اساسی و مهم در ارتباط با طراحی این نوع مالیات عبارتند از:

۱)سادگی در طراحی و اجرا

۲) هزینه های منطقی مدیریتی و اجرایی

۳) پایین بودن احتمال تخلفات

۴) هوشمند سازی و امکان اجرا در مقیاس بالا. همچنین علاوه بر طراحی، چگونگی اجرا و پیاده سازی اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه، سه موضوع شناسایی و تعیین پروژه های تحقیق و توسعه، اقلام هزینه کرد تحقیق و توسعه واجد شرایط و فرایند ارزیابی و راستی آزمایی هزینه کرد تحقیق و توسعه بنگاه های اقتصادی، موضوعات کلیدی و شایسته توجهی هستند که در این گزارش به آنها پرداخته شده است.

این مطالعه در مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با همکاری عسگر سرمست و حمیدرضا سحری در سال ۱۴۰۱ انجام شده است.